DonderbergGroep 1991-2013

auteur: Henriette Vecht
foto’s  : Hetty Wilming, Ellen Bouckaert

Dit jaar, 2013, bestaat de DonderbergGroep als stichting twintig jaar. Een mooi moment om eens terug te kijken naar het ontstaan, de excursies, memorabele momenten en bereikte doelen.
Hoe begon het ook al weer? Een selecte groep liefhebbers van bijzondere architectuur kwam in de zomer van 1991 bijeen in restaurant de Donderberg te Leersum. Konden we in Nederland, naar voorbeeld van de Engelse Folly Fellowship ook niet een follyclub beginnen? Ja dus, en om met onze Engelse vrienden te spreken ‘the rest is history’. Een geschiedenis van 22 jaar (!) die we, hoewel hier misschien niet tot in de puntjes volledig, graag nog eens met alle Donderbergers willen delen.

Bestuur en Stichting

Op 7 mei 1993 werd de Akte van Oprichting getekend en was de DonderbergGroep officieel een stichting, met een bestuur, statuten en donateurs. Daarbij hoorden ‘ideële doelen’: het bezoeken, bestuderen, inventariseren en documenteren van follies, tuinsieraden en vermaaksarchitectuur in vooral Nederland, België en Luxemburg. Daarnaast was er sinds de oprichting zorg en aandacht voor behoud, conservatie en restauratie van al deze elementen.

Bijna 10 jaar lang waren dezelfde personen in het bestuur actief: Wim Meulenkamp, Anton Nuijten, Philip de Haseth Möller, Carla Oldenburger-Ebbers, Francis Staatsen en Hetty Wilming. Door de jaren heen rouleerden kerntaken als secretaris/penningmeester, redactie Nieuwsbrief en excursie-organisatie. Pieter en Rita Boogaart leverden vanuit de Folly Fellowship enkele bijdragen en vrijwilligers zoals Theo Wit, Marianne van Iterson, Bob Homan, Chris Goedhart en de laatste jaren Huib Donker mogen niet onvermeld blijven.

Voorzitter Wim begon iedere vergadering met een ‘schriftlezing’, een stukje uit Craandijk’s Wandelingen door Nederland of een vergelijkbaar werk, en daarna dwarrelden al gauw boeken, ansichtkaarten, tijdschriften en krantenartikelen over Francis’ koffietafel; een altijd rommelige maar gezellige en inspirerende uitwisseling van gedachten en ontdekkingen tussen de bestuursleden. En tussendoor werd uiteraard ook nog een beetje vergaderd!

Met enige regelmaat worden ideeën, ervaringen en verwachtingen van donateurs gepolst: via een telefonische enquête in 1998 en een digitale vragenlijst in 2011 (met enkele papieren varianten daarbij).
In 2002 nodigt het bestuur een achttal donateurs uit voor een evaluerend gesprek over het doen en laten van de DonderbergGroep. Het is dan tijd voor vernieuwing binnen het bestuur. Wim, Philip en Carla treden af, Henriette Vecht en Amy van Son treden aan-in 2003 gevolgd door Kees Keijzer en Eric Denig.
Anton, Hetty en Francis blijven het bestuur immer geïnspireerd aanvoeren en ontvangen daarvoor, met Wim Meulenkamp, in 2008 de Donderberger Eerste Uur Status (DEUS), verbeeld in een ingelijste oorkonde. De ‘DEUS Droomreis, a folly magical mystery tour’ werd speciaal voor deze gelegenheid georganiseerd voor (oud) bestuursleden, met als achterliggend doel te kunnen discussiëren over de in de route opgenomen kunstwerken: wel of geen folly, waar leggen we de grens?

Dan treedt in 2008 voorzitter Eric Denig af en komt Sandra van Lochem het bestuur versterken. In 2010 nemen Anton, Kees en Amy afscheid en wordt het DonderbergBeraad gehouden, een speciale bijeenkomst om ideeën te verzamelen waarmee het bestuur zich kan beraden op de toekomst. Het afscheid van Eerste Uur Bestuurders Francis en Hetty volgt in 2012, dan wordt Frans Smolders voorzitter en Anna Sterk lid. Er is nu dringend behoefte aan versterking, en om het hulpaanbod van donateurs in beeld te krijgen wordt De DonderbergTop georganiseerd. Hetty en Anton blijven in de redactie van de PorteFolly en krijgen versterking van Eric Blok, Eric Denig en Klaas Bomert. Er wordt een werkgroep website opgericht en er melden zich enkele vrijwilligers voor de organisatie van excursies.

De DonderbergGroep in de Media / Eigen publicaties

Nog vóór de officiële oprichting zorgde een uitzending van Gewest tot Gewest (1992) al voor enkele tientallen veelal handgeschreven brieven aan de DonderbergGroep, allemaal mensen die meer wilden weten over follies- sommige schrijvers zijn tot op de dag van vandaag donateur! In 1995 zendt de NPS de vijfdelige serie Follies uit, hetgeen ook weer leidt tot stapels post, en daarmee nieuwe donateurs.

De Nederlandse Tuinenstichting wijdt een artikel aan ‘Bouwsels in het Groen’ (Tuinjournaal 4, 1994), Anton en Carla leveren artikelen aan. Follies en Tuinsieraden van Wim Meulenkamp, derde deel in de Stichtse Monumentenreeks in de Provincie Utrecht wordt in 1994 gepresenteerd en in 1995 is zijn klassieker Follies, bizarre bouwwerken in Nederland en België een feit.

In latere jaren is Eric Denig een actief schrijver van en voor de DonderbergGroep. In de bulletins van de Bond Heemschut en de KNOB wordt zijn artikel ‘Onderzoek naar de folly als cultureel erfgoed’ opgenomen (2004) en in het tijdschrift Origine het artikel ‘RAUW, het domein van buitenstaanders’, over outsider art (2008).
In 2007 wordt in het magazine van Erfgoed Nederland het artikel ‘DonderbergGroep staat voor folly als cultuurmonument’ gepubliceerd en ‘Follies, architectonische dwaasheden in kasteeltuinen’ wordt opgenomen in het magazine van de Nederlandse Kastelenstichting.

Nieuwsbrief / PorteFolly

De eerste nieuwsbrieven zijn inmiddels historisch erfgoed: zeldzaam, ‘handgetypt’, geknipt, geplakt en gekopieerd! Francis schreef zelfs Engelse samenvattingen voor de Folly Fellowship- maar dat is echt verleden tijd. Dankzij onze actieve redactie valt er twee keer per jaar een nieuwsbrief bij u in de bus. Steeds weer ziet de redactie kans nieuwe kopij te verzamelen, zij zoekt daar plaatjes bij, houdt ogen en oren open. De redactieleden wijden zich aan het redigeren en coördineren, en zij vullen zelf de vaste rubrieken.

Via de Nieuwsbrief worden donateurs op de hoogte gehouden en geïnformeerd over oude en nieuwe follies en vermaaksarchitectuur in binnen- en buitenland. Zo wordt ruimschoots aan de doelstelling ‘documenteren’ voldaan. Door de jaren heen zien we naast schrijvende (oud) bestuursleden vaak dezelfde namen terugkeren; we zijn blij met de immer originele bijdragen van donateur-auteurs zoals Chris Goedhart, Martin van den Broeke, Ferrie van Ramele, Joop van der Vaart, Lars van Nigtevegt en Pieter en Rita Boogaart (allen goed voor minstens 10 artikelen!). En Ton Hoppenbrouwers verzorgt al vele jaren belangeloos de opmaak.

In de eerste Nieuwsbrieven waren er ‘Checklists’ van follies per provincie, later kwamen de themanummers. Herinnert u zich nummer 27 (2006), met een rijk geïllustreerde bijlage over vermaaksarchitectuur en de kleurenbijlage over doolhoven en labyrinten (nummer 30, 2008)?
Soms werd een klein presentje toegevoegd, bij nummer 10 in 1996 bijvoorbeeld een tekening van Donderberger Ernst Loendersloot en in 2005 een reproductie van het melkhuisje bij de Koninklijke speelboerderij van Marie Antoinette in Versailles. Daarnaast versturen we ieder jaar voor de aardigheid een folly-plaatje als nieuwjaarsgroet.

In Nieuwsbrief 25 wordt de naam PorteFolly geïntroduceerd: …door de niet aflatende stroom interessante artikelen zijn wij inmiddels het stadium Nieuwsbrief ontgroeid’ schreef de redactie winter 2005.
Nieuwsbrieven worden niet alleen aan donateurs verzonden, maar op verzoek ook aan diverse belangstellenden, aan scholen en studenten die een scriptie over follies willen schrijven bijvoorbeeld.

Alle Nieuwsbrieven/ PorteFolly’s worden opgeslagen in het depot Nederlandse Publicaties van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Het ISSN Centrum Nederland van de Koninklijke Bibliotheek heeft de Nieuwsbrief in 2000 voorzien van een International Standard Serial Number: ISSN 1586-0045. Zo zijn alle uitgaven makkelijk terug te vinden, zelfs in de wereldwijde ISSN database.

Lezingen

Ook via lezingen wordt informatie over follies verspreid. Of het nou is voor de Historische Kring Loosdrecht (1994), de Oudheidkundige Vereniging Dalfsen (2005) of voor Groei en Bloei Neerijnen (2008), er is altijd wel een enthousiast (oud) bestuurslid dat een verhaal wil komen houden over follies in het algemeen of (als dat mogelijk is) die in uw omgeving in het bijzonder.

Onderzoek

In 1993 doet de DonderbergGroep mee aan een onderzoek naar de monumentale waarde ter behoud van de siervulkaan van Soekasari in Dordrecht. De opgravingen hebben destijds helaas niets opgeleverd.

Theo Wit en Wim Meulenkamp schreven in opdracht van de Rijksdienst Monumentenzorg een rapportage voor bijvoorbeeld. de restauratie van historische buitenplaats de Oldhorst te Oldenbroek (1994) en ze maakten zich ook sterk voor behoud van het boomschorshuisje in Amsterdam (Bouwkundig rapport 1999). De nog in tact zijnde cementrustieke geveldelen van het boomschorshuisje werden voor een gulden eigendom van de DonderbergGroep. Verschillende restauratieplannen passeerden de revue, zonder echter concreet te kunnen worden gemaakt. In 2008 wordt in goed overleg besloten de overgebleven geveldelen officieel aan Stichting Boomschorshuisje over te dragen.

De DonderbergGroep maakt deel uit van het Platform Mariaplaats, een platform voor organisaties die zich bezighouden met onderzoek op het gebied van de materiële cultuurhistorie. In 2002 wordt een studiedag georganiseerd, waar Wim spreekt over de brug op kasteel De Haar. Door onderbezetting in het bestuur zijn we de laatste jaren echter alleen op afroep beschikbaar (agendalid).

Samen met onder andere stichting het Koepeltje heeft de DonderbergGroep zich ingezet voor het behoud van het in ernstig verval zijnde tempeltje van Odijck in Haarlem. De gemeente wilde dit Rijksmonument slopen vanwege instortingsgevaar (2004/2005)- maar het werd gelukkig gered (opening 2009)!

Follybescherming

Onder leiding van Eric Denig start in 2003 het belangrijkste project van de DonderbergGroep tot op heden: ‘Follybescherming’. Doelstelling is follies erkend te krijgen als cultureel erfgoed.
Er wordt een speciale workshop georganiseerd in de Utrechtse Schuilkerk Maria Minor. Sprekers zijn de voorzitter van het Platform Mariaplaats, Mevrouw W. van Bers van de Rijksdienst Monumentenzorg en Wim Meulenkamp. 25 genodigden discussieerden in drie focusgroepen over het follyprotocol, instrumenten en partners en de inventarisatie van waardevolle follies.
In het follyprotocol zijn uitgangspunten voor inventarisatie vastgelegd: per object worden een beschrijving en indeling in categorieën, de mate van bescherming, de bouwgeschiedenis, de kansen en bedreigingen en diverse waardebepalingen opgenomen. In de loop van 2004-2005 worden beschermenswaardige follies met hulp van donateurs geïnventariseerd.

Een overzicht van het project Follybescherming verschijnt in 2005 onder de titel Fantastisch Erfgoed. Een publicatie van 64 pagina’s geschreven door Eric Denig (oplage 500 stuks).
Om meer draagvlak te creëren voor effectieve follybescherming worden vervolgens gesprekken gevoerd met de Nederlandse Kastelenstichting, het Interprovinciaal Overleg, de Vereniging Nederlandse Gemeenten en de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumentenzorg (RACM). De DonderbergGroep wordt lid van het Nationaal Contact Monumenten en sluit zich aan bij Erfgoed Nederland.

Eric Denig schrijft in 2006 de notitie Opties voor Follybescherming. Een van de opties is plaatsing op een monumentenlijst. Helaas paste de door de DonderbergGroep opgestelde systematiek niet bij de waarderingskaders zoals de RACM die hanteert.

Sponsoring

Omdat voor alle onderzoek geld nodig is, werd een Restauratie-Aanmoedigingsfonds in het leven geroepen, een fonds opgebouwd uit vrijwillige bijdragen. Het Fonds is nooit echt concreet geworden maar door de jaren heen heeft de DonderbergGroep altijd met kleine of iets grotere bedragen projecten in binnen- en buitenland gesteund.

Zo werd de restauratie van het tuinhuis van Betje Wolff en Aagje Deken in Beverwijk gesponsord met 65 gulden (1994) en de restauratie van de theekoepel van kasteel Rosendael met 500,-. Voor de aankoop van Wade Browne’s Folly door de Folly Fellowship maakten we in 1997 honderd gulden over en in 1999 schonken we Hfl 500,- aan de Stichting Elim Doorn. Maar ook de theatervoorstelling en expositie ‘Tot nut van ’t Algemeen’ onder regie van Donderberger Harm Naaijer kon op steun rekenen (Hfl 500,- in 1999). Het betrof immers het werk van een zelfbouwer (‘plattelander bouwt toren van afvalmateriaal’) waarover de voorstelling ging!

Voor de oprichting van Stichting Boomschorshuisje was er een gift van € 250,- en in 2002 schonken we € 500,- ten behoeve van de prijsvraag ‘Ontmoeting in een toevallig landschap’ gebaseerd op- en geïnspireerd door follies. Onlangs nog deden we tijdens de excursie naar Drenthe een donatie van € 150,- aan landgoed Overcingel te Assen, t.b.v. restauratie van de heksenbol en behoud van de diverse tuinsieraden.

In 2008 heeft de belastingdienst de DonderbergGroep fiscaal aangemerkt als een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI). Dit betekent dat uw gift aftrekbaar is van de belasting, en de DonderbergGroep het geld ten volle kan benutten.

Excursies

Natuurlijk werden er al vanaf de beginjaren zoveel mogelijk bijzondere bouwsels bezocht. Samen in een paar auto’s op stap, aansluitend een vergadering, lezing of etentje. Allereerst naar Noord-Holland, het Veepaleis in Wognum en de Italiaanse follytuin van Bob Homan en Chris Goedhart in Hoogwoud. Het zelfgebouwde fort van Willem Ham in Holkerveen en het Zee-Aquarium Marinarium van Wim Uilenbroek volgden het jaar daar op- unieke plekken die helaas allang niet meer te bezoeken zijn..

Ook buitenlandse excursies stonden al snel op het programma. In 1992 een weekendje samen met de Folly Fellowship naar Desert de Retz en Ermenonville in Frankrijk. Er waren tweedaagse excursies naar België (Jacht en Romantiek in Henegouwen 1996, Bruisend Brussel in 2000, Vermaekelijck Vlaanderen in 2004) en Duitsland (Klaterend Kassel 1998, Hobbelen over Hombroich in 2002). Vrijwel altijd allittererende titels!

Er werden ook excursies georganiseerd samen met andere organisaties; met de Nederlandse Tuinenstichting bijvoorbeeld (een excursie langs priëlen en een excursie rond follies in Utrecht 1993/1994) en met Tuinhistorisch Genootschap Cascade in Nijmegen.
Het verloop en karakter van de huidige Donderberg excursies is ons allen bekend; traditiegetrouw worden we op onze tochten altijd voorzien van een pakje sap, een koek, zakje chips en appeltjes.

Gedenkwaardige momenten

Gedenkwaardige momenten waren de feestelijke openingen van bijvoorbeeld het tuinhuis van Betje Wolff en Aagje Deken te Beverwijk (1994) en van de schijnkapel op Sandwijck, De Bilt (1996). Recenter staat ons bij de opening van Rijksmonument tuinhuis ’t Spijck, Harmelen (2005) en de Klaïdapoort van de keizer van Monera (Gerard van Lankveld) in Gemert (2008).

In de zomer van 1998 was er een bijzondere folly manifestatie in Méréville bij Parijs: Fabrique d’Art. Theo Wit maakte een Donderberg tentoonstelling, Wim Meulenkamp sprak daar in een mini-symposium over Nederlandse follies en Rita Boogaart over Tsjechische. Acht Gooise jongeren nemen deel aan een workshop ‘folly-bouwen’.

In 2006 zit Wim Meulenkamp in de jury van de ontwerpwedstrijd Follydock (Follies voor Heijplaat). Maquettes van de 45 beste ontwerpen worden in het NAi in Rotterdam tentoongesteld.

Eigen jubilea

In 2001 wordt het 10-jarig bestaan van de DonderbergGroep gevierd op de plaats waar het allemaal begon: Restaurant de Donderberg te Leersum. Er is een folly tentoonstelling opgezet en er zijn lezingen door Christian Bertram (‘Curieus!’), Wim Meulenkamp (‘200 jaar Van Laar’), Martin van den Broeke, Chris Goedhart en Lars van Nigtevegt. ’s Middags bezoeken we het van Nellesteyn mausoleum en zijn er activiteiten rond zandkastelen, fantasiewereld en zelfbouw. Een linnen DonderbergTas cadeau, een DonderbergTaartje, een heerlijke lunch en een afsluitende borrel maken het tot een gedenkwaardige dag.

In 2008 wordt met ‘Statig Staverden’ het 15-jarig jubileum gevierd, op Landgoed Staverden. Stichting Doolhof en Labyrint hield een lezing en de projectleider van ‘Staverden Versterkt’ gaf een toelichting op de restauratie van het landgoed. Ook hier een rondwandeling, een tentoonstelling en lekkere hapjes en drankjes.

De officiële oprichting van Stichting de DonderbergGroep vierden we op 7 mei 2013. Marius Voet ontwierp een sleutelhanger die aan alle donateurs als attentie is verstuurd. Op een nog heel lange toekomst!

---

Foto’s:

---

<==Inhoud PorteFolly 39